فلسفه حقوق بشر از دیدگاه اسلام     

از دیدگاه فلسفی و حقوقی اسلام ، انسان از آن جهت در میان همه موجودات زمین دارای کرامت ذاتی است که به گفته قرآن ، بشر خلیفه ی خدا بر روی زمین است .

خداوند علاوه بر کرامتی که به انسان داده است حقوقی از قبیل : آزادی ، حق حیات و آرامش را نیز به او عنایت کرده است . داشتن در انسان بدنبال همان کرامت ذاتی است که وجه تمایز میان او و سایر موجودات است .

شاخصه و فرق حقوق بشر اسلامی با حقوق بشر غربی در این است که در غرب انسان همواره محدود و محصور به نژاد ، مذهب ، زبان خویش است در حالیکه اسلام مفهوم حقوق بشر برای انسان از هر نژاد و زبان و مذهبی هم که باشد در بر می گیرد .

فرق دیگر اسلام با غرب در مسئله بشر در این است که اسلام ، فقط انسان را خلیفه و جانشین خداوند بر روی زمین قرار نداده بلکه حتی جزئی ار خانواده خداوند نیز بیان کرده که خداوند رئیس این خانواده بزرگ است و بر این اساس است که بشر همیشه رابطه ی نزدیکی با خداوند دارد ؛

اما دیدگاه غربی معتقئد است که رابطه ی انسان با خداوند بطور کلی قطع است بشر زمانیکه تنها و غریب است می تواند هر عملی چه گناه و ثواب باشد را انجام دهد .

از این رو می توان گفت : تفاوت حقوق بشر غربی با حقوق بشر اسلامی « از زمین تا آسمان است ».

جایگاه حقوق بشر در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

نگاهی گذرا به اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که الهام گرفته از مکتب اسلام است نشان می دهد که به بهترین وجه حقوق اساسی مندرج در اعلامیه حقوق بشر مورد توجه و تاکید قرار گرفته که ذیلا به آنها اشاره می شود :

1- آزادی

آزادی یکی از مهمترین اصول حقوقی به شمار می آید ؛ و علی رغم اهمیتی که حقوقدانان و قانونگذاران برای آن قایلند ؛ ولی در نوع بیان از آزادی و معانی آن دیدگاههای مختلفی دارند .

آزادی که در اشکال مختلف آن : آزاد بدنیا آمدن ، برده نبودن ، آزادی عقیده و بیان ، آزادی انتخاب شغل ، آزادی انتخاب محل اقامت ، آزادی تشکیل مجامع و انجمن ها و ……

2- تساوی در برابر قانون

تساوی در برابر قانون که مواد دوم و هفتم اعلامیه ی حقوق بشر بدان پرداخته است در اصول متعدد قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مورد تاکید قرار گرفاه .

اصل 19 می گوید : « مردم ایران از هر قوم و قبیله که باشند از حقوق مساوی برخوردارند و رنگ ، نژاد و مانند اینها سبب امتیاز نخواهد بود  .»

اصل 107 نیز مقرر میدارد :« رهبر نیز در برابر قوانین با سایر افراد کشور مساوی است .»

3- منع شکنجه

در خصوص منع شکنجه و رسیدگی عادلانه و منصفانه به دعاوی افراد و منع بازداشت خودسرانه و اصل برائت متهم که در مواد 9،10،11 اعلامیه حقوق بشر مورد توجه قرار گرفته ، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اصول روشن و محکمی دارد :

اصل 32 مقرر میدارد :«هیچ کس را نمی توان دستگیر کرد مگر به حکم و ترتیبی که قانون معین می کند . در صورت بازداشت ، موضوع اتهام باید با ذکر دلایل بلافاصله کتبا به متهم ابلاغ و تفهیم شود و حداکثر ظرف مدت 24 ساعت پرونده مقدماتی به مراجع صالح قضایی ارسال و مقدمات محاکمه ، در اسرع وقت فراهم گردد ، متخلف از این اصل طبق قانون مجازات می شود »

4- حق مشارکت در امور کشور

حق مشارکت در اداره امور عمومی کشور و ابتنای قدرت حکومت بر اراده مردم که در ماده 21 اعلامیه از آن سخن رفته است در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز به وضوح مورد توجه قرار گرفته است .

اصل 6 می گوید : «در جمهوری اسلامی ایران ، امور کشور باید به اتکای آرای عمومی اداره شود از راه انتخابات ریاست جمهومری ، نمایندگان مجلس شورای اسلامی ، اعضای شوراها و نظایر این ها ، یا از راه همه پرسی در مواردیکه در اصول دیگر این قانون معین گردد .»

5- اهیمت خانواده و زن

انسان به مقتضای خلقت خود ، به شدت علاقمند به حفظ و بقای زندگی خویش است و برای نیل به این تقاضای درونی از هر کوشش و تلاش خوداری نمی کند . بهترین وسیله برای تامین هدف انسان ، ایجاد نسل است ؛ زیرا فرزند جزئی از وجود شخص و تداوم بخش حیات و هستی آدم است و پاسخ به این ندای فطرت با تشکیل خانواده و عهده دار شدن مسئولیت خانوادگی آغاز می شود .

اصل 10 مقرر میدارد : « از آنجائیکه خانواده واحد بنیادی جامعه اسلامی است ، همه قوانین و مقررات و برنامه ریزیهای مربوط باید در جهت آسان کردن تشکیل خانواده ، پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد » .

اصل 21 می گوید : « دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و امور زیر را انجام دهد :

1- ایجاد زمینه های مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او .

2- حمایت ماد ران بخصوص در دوران بارداری و حضانت فرزند و حمایت از کودکان بی سرپرست .

3- ایجاد دادگاه های صالح برای حفظ کیان و بقای خانواده

4- ایجاد بیمه خاص بیوه گان و زنان سالخورده و بی سرپرست .

5- اعطای قیمیت فرزندان به مادران شایسته در جهت غبطه آنها در صورت نبودن ولی شرعی .

در پایان به یقین می توان گفت که خداوند سبحان انسان را با حق حیات آفریده است و با گوهر شرف آراسته است و با حق آسایش و تکامل و سایر حقوقی که به آن اشاره شد برانگیخته است تا جانشین به حق او در روی زمین قرار بگیرد و قوانین و دستورات الهی را در زمین پیاده کند .

حقوق بشر از بزرگترین الطاف پروردگار به بشر است . در مکتب اسلام ، این حقوق بر عهده انسان مقرر شده است تا علاوه بر حقوق خود از حقوق دیگران نیز دفاع کند و جز بر آستان حق و حقیقت بر هیچ آستانی سر فرو نیاورد .

محقق : عادله مزیدی - طلبه پایه ششم

منبع :

1- حقوق بشر در اسناد بین المللی و موضع جمهوری اسلامی ، نویسنده : حسین مهرپور ، انتشارات اطلاعات تهران

2- حقوق بشر ، نویسنده : اسداله مبشری ، انتشارات اسراء