افسردگی (Depression) حالتی احساسی است که مشخصه اش اندوه، بی احساسی (apathy) ، بدبینی (Pessimism) و احساس تنهایی است . این بیماری که امروزه از شیوع بالایی در میان مراجعه کنندگان به کلینیک های روانپزشکی برخوردار است، دارای تظاهرات متنوع و زیادی بوده که از مهمترین آنها می توان به اختلالات خواب اشاره نمود . تحقیقات نشان می دهد 75 درصد از بیماران افسرده مشکلی در خواب (چه به صورت بی خوابی و چه پرخوابی) دارند و همچنین علایم این بیماران در هنگام صبح تشدید می شود . نکته جالب و قابل توجه و مورد بحث ما این است که در این بیماران چگالی (REM حرکت سریع چشم) در نیمه اول خواب و همچنین کل زمان REM افزایش یافته و فاصله میان به خواب رفتن تا شروع اولین دوره REM یعنی (latency - REM) کم شده و مرحله 4 خواب نیز کاهش می یابد . (1)

پس به عبارت ساده تر می توان گفت، افراد افسرده زمان بیشتری را در مرحله خواب REM به سر می برند . یعنی به میزان بیشتری نسبت به سایرین خواب می بینند .

حال ببینیم، این موضوع چه ارتباطی با نماز صبح دارد، یعنی نماز صبح چه اثر درمانی می تواند در این بیماران داشته باشد؟

به طور متوسط 20 - 15 دقیقه طول می کشد تا یک فرد معمولی به خواب رود . پس در عرض 45 دقیقه وارد مراحل 3و4 خواب شده که این مراحل عمیقترین مراحل خواب اند . یعنی بیشترین تحریک برای بیدار کردن فرد در این مراحل لازم است . حدود 45 دقیقه پس از مرحله 4 است که نخستین دوره حرکات سریع چشم (REM) فرا می رسید . هر چه از شب می گذرد، دوره هایREM طولانی تر و مراحل 3و4 کوتاه تر می شود . بنابراین در اواخر شب، خواب شخص سبک تر شده و رؤیای بیشتری می بیند (یعنی خواب REM اش بیشتر می شود). پس قسمت اعظم خواب REM در ساعات نزدیک صبح بوقوع می پیوندد . و از طرفی دیدیم که یکی از مشکلات مهم بیماران افسرده، افزایش یافتن طول خواب REM و خواب دیدن زیاد است . از این جهت یک مبنای مهم در تولید داروهای ضد افسردگی ایجاد داروهایی است که کاهش دهنده مرحله REM خواب باشند (از جمله داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای) .

علاوه بر این یک روش درمانی جدید برای بیماران افسرده، بیدار نگه داشتن آن ها برای کاهش میزان REM است، که بهترین شکل آن نماز صبح است . (2) زمان نماز صبح که مورد تاکید قرآن و همچنین بسیاری از روایات بوده، سبب کاهش قابل توجه میزان خواب REM در اشخاص می شود . زیرا شخص نمازگزار که خود را ملزم به اقامه نماز صبح می داند و باید صبح گاه بیدار شود، پس در حقیقت جلوی ورود به مرحله قابل توجهی از REM را می گیرد . از این جهت بیداری صبحگاهی برای نماز خود به تنهایی می تواند یک عامل مهم بدون عارضه در پیشگیری از افسردگی مطرح باشد که بر تمام روشهای درمانی دارویی و غیر دارویی ارجح است، چرا که پیشگیری بر درمان مقدم است .

لازم به ذکر است آثار روحی و روانی ایمان به خدا و اقامه نماز بسیار زیاد است و نکات علمی بسیار شگرفی در اسرار سحر که مورد تاکید فراوان اسلام نیز بوده، نهفته است که انسان با دانستن آنها از تمام وجود زمزمه می کند;

اقم الصلوة لدلوک الشمس الی غسق الیل قرءان الفجر ان قرءان الفجر کان مشهودا (3)

نماز را از زوال آفتاب تا نهایت تاریکی شب برپا دار و (نیز) نماز صبح را، زیرا نماز صبح همواره (مقرون با) حضور (فرشتگان) است .

پی نوشت:

1 . روانپزشکی بالینی کاپلان، ترجمه دکتر مرسده سمیعی و دکتر حسن رفیعی، ص 152 .

2 . 40 نکته پزشکی پیرامون نماز، دکتر مجید ملک محمدی، ص 3 .

3 . الاسراء (17): 78 .