كلياتي درباره آيين نگارش مقالات

تدوين :دانش پژوهان مدرسه علميه كوثر

 کنجکاوی یکی از ویژگی های جدا نشدنی انسان است.همانگونه که مشاهده میکنیم کودک از بدو تولد با نگاه و بعد ها با حرکات و تلاشهای مداوم در پی کشف تازه ها و افزودن به گنجینه ی دانسته ها و تجربیات خود است،به نظر می رسد بشر نیز از ابتدای خلقت در جستجوی کشف رازهای پیچیده محیط اسرار آمیزی که از همه سو وی را احاطه کرده است بوده که هنوز هم ادامه دارد . و نظر به اینکه با همه یپیشرفت های چشم گیری که انسان در علوم ظاهری و فنون پزشکی وحتی در علوم عقلی به دست آورده هنوز در مراحل قبل از قدم اول در راه کشف حقایق و اسرار خلقت قرار دارد . تا بشر هست این جستجو ادامه خواهد داشت .
 این کنجکاوی و عطش خاموش نشدنی برای کشف حقایق پایه ئ اساس پژوهش را تشکیل می دهد که در زندگی روزمره،همه مردم به گونه ای آگاه یا ناخود آگاه با آن عجین هستندو قسمت عمده اختراعات و اکتشافات در سایه همین کنجکاوی و تلاش مداوم و پیگیر فراهم  است .
       

  نگارنده ی  یک اثر پژوهشی به طور کلی باید چهار مرحله اساسی را پشت سر بگذارد:

  الف) تهیه طرح تحقیق : انتخاب موضوع ، عنوان ، بررسی پیشینه ، منابع و طرح کلیات مطالب درسی و سیر اجمالی مباحث تا اصول به نتیجه ی تحقیق .

  ب ) جمع آوری اطلاعات : مطالعه و تتبع و فیش برداری از مطالب قابل بهره برداری در رسیدن به اهداف پژوهش.

ج) ترکیب و تدوین مطالب : مرتب ساختن و انسجام و تدوین مطالب جمع آوری شده و ایجاد شکل استدلالی ،برای اثبات مدعای مورد نظرو وصول به نتیجه .

  د) قرار دادن مطالب در قالب رسمی یک پژوهش : قرار دادن مطالب تدوین شده پس از تکمیل محتوا ، در قالب رسمی یک پژوهش به صورت مقاله و یک رساله علمی و یا کتاب .

 مراحل چهار گانه  فوق را می توان به طور مشروح تر و گام به گام به تفصیل  زیر بیان کرد:

  الف) تهیه ی محتوای علمی پژهشی :
   برای تهیه محتوای علمی پژوهشی مراحل  زیر باید انجام شود :

  1.انتخاب موضوع :
  پژوهشگر با در نظر گرفتن دغدغه های فردی و اجتماعی ، و انگیزه های خود و نیاز های جامعه و اقشار عام یا خاص و همچنین با توجه  به توانایی علمی خود میتواند موضوعی را برای تحقیق و پژوهش  خود انتخاب نماید . این موضوع میتواند  یک مفهوم بسط و واحد باشد ؛ مانند : ایثار ، دفاع ، و یا یک مفهوم مرکب مانند : تربیت فرزند . گاهی موضوع ، یک مفهوم دارای محدوده معین است ؛ مانند : ولایت و امامت در مکتب تشیع ، یا تربیت فرزند از دید گاه  اسلام . موضوع یک پژوهش نباید خیلی کلی و دارای دامنه بسیار گسترده ای باشد . هر چه این محدوده کوچکتر و ضیقتر باشد ، تلاش برای عمق بخشیدن به مطالعه  و بررسی موفقتر است.

 2. انتخاب محدوده ی پژوهش :
 تحقیق در یک موضوع علمی می تواند  بدون محدودیت در دامنه پژوهش باشد  و پژوشگر موضوع خود را در هر زمینه قابل تحقیق ، بررسیکند؛ اما بهتر است محدودهی معینی از فضای علمی آن را در نظر بگیرد و منابع در دسترس  را شناسایی و محدوده  استناد و استدلال  خود را معین نماید تا گرفتار خلط مباحث و آشفتگی در استدلال نشود؛ مانند : مبانی روانشناختی انسان  در منابع اسلامی ، بانکداری در اسلام ، فقه پویا در روایات اهل بیت (ع) و یا حکومت و زمامداری اسلامی در نهج البلاغه .
    

3. انتخاب عنوان :
 عنوان پژوهش میتواند کلمه و یا عبارتی باشد که به طور ضریح یا شکل هنری حکایت از موضوع و یا مدعا و هدف پژوهش نماید . این عنوان ترجیحا باید زیبا ، کوتاه و رسا  باشد . گاهی همان موضوع اثر پژوهشی عینا عنوان تحقیق قرار داده می شود . عنوان پژوهش را میتوان پیش از انجام مراحل تحقیقانتخاب نمود و گاهی این عنوان پس از پایان تحقیق انتخاب می شود .

4.تهیه طرح تحقیق :
 برای انجام یک تحقیق روشمند و موفق، تهیه طرح تحقیق لازم بلکه ضروری است و عدم تهیه آن موجب سر در گمی وبه بیراهه رفتن و یا دور زدن در محدوده کوچکی از موضوعات است .         پژوهشگر بعد از انتخاب موضوع وعنوان و بررسی منابع و پیشینه تحقیق ودستیابی به آخرین نظریات در موضوع ، طرح خود خود را برای طرح مورد نظر ترسیم می کند . اگر ذهنیت کامل وروشنی به مباحث مورد نظر خود داشته باشد ، باید یک طرح کلی برای مجموعه مطالب وفصل ها و بخشهای مورد نظر آن تنظیم نماید و کلیات وسیر مباحث را از آغار مطالب تا سرانجام روی کاغد پیاده کند و در صورت امکان نمودار درختی برای آن بکشد ، و توضیحاتی پیرامون کیفیت سیر مباحث و روش استدلال واستنتاج بنویسد . اما اگر از ابتدای تحقیق ذهنیت کاملی برای ترسیم ساختار کلی مباحث نداشت ، تا حد ممکن سر فصلهای موضوعات ومطالبی را که به نوعی موضوع او مرتبط است ، در برگ طرح تحقیق یادداشت کرده تا در طول سیر مطالعات ، به تدریج عناوین و سر فصلها مشخص شوند و ساختار طرح و سیر مباحث تکمیل گردد .

6) تجزیه و تحلیل مطالب :
   در این مرحله پژوهشگر باید مطالب جمع آوری شده را با هم مرتبط ساخته ودر قالب استدلالهای متقن وروشن ویا طرح موزون ومتناسب وهنری ، ترتیب و انسجام بخشد و ساختار یک مجموعه هماهنگ و منسجم در جهت رسیدن به هدف پژوهش را شکل دهد . طبعا پژوهشگر مخاطبان خاصی یا عامی را در نظر گرفته و متناسب سطح فکری و عملی آنان مطالب خود را شکل می دهد ، بنابراین شکل ونوع این ساختار بستگی به موضوع وبحث ومخاطب مورد نظر دارد .                    اگر پژوهشگر از روش طرح سوال و شبهه و پاسخ دادن به سوالات وشبهات مطرح شده در ذهن مخاطب خود برای رسیدن او به هدف مورد نظر و اثبات مدعا استفاده کند در تاثیرگذاری برمخاطب خود موفقتر خواهد بود .

7) جمع بندی مطالب و نتیجه گیری :
    پژوهشگر پس از آرایش دادن مطالب و چینش درست مباحث مترتب بر یگدیگر و احیانا استدلالهای جزئی در بخشهای مختلف جمعبندی و از همه مباحث نتیجه گیری نهایی می نمایند .

ب)تنظیم شکل و قالب پژوهش :
    پس از تکمیل مطالب ومباحث محتوای پژوهس ، به تنظیم شکل وقالب مقاله و یا رساله علمی خود می پردازد وبا در نظر داشتن اینکه می بایست فصل ها وبخشها در اندازه های متناسب و متوازن از جهت حجم تقسیم شوند ، ضمن تنظیم فصل ها و بخشها در چینش مطلوب وحفظ ارتباط منطقی مباحث در جهت رسیدن به اهداف پژوهش ، بخشهای دیگری که در یک رساله علمی لازم وضروری است به آن می افزاید که به صورت مختصر به آنها اشاره می شود: 
1) فهرستها
فهرست مطالب :پس از تنظیم بخشهای مختلف یک رساله علمی خود ، فهرست عناوین و سر فصل های مباحث را استخراج کرده و در ابتدای پژوهش خود قرار می دهد . فهرست مطالب مقاله یا رساله علمی بسته به موضوع وحجم مطالب تعیین می گردد . اگر کتاب یا رساله دارای حجم زیاد و بخشهای فراوان باشد فهرست می تواند به صورت تفضیلی بیاید ، ولی معمولا در مقالات با حجم متوسط یا کم مطالب ، به همان فهرست اجمالی اکتفا می شود .
فهرست منابع :همچنین فهرست منابع و موآخذ که در پژوهش از آنها استفاده شده جمع آوری وبه ترتیب حروف الفبا وبا چینش زیر تنظیم می شود )شهرت مولف ، نام مولف ، نام کتاب ، انتشارات ، نوبت چاپ ، محل نشر ، سال نشر. ) مانند : مجلسی ، محمد تقی ، بحارالانوار ، دارالفکر ، چاپ دهم ، بیروت ، 1418 . فهرست های دیگری نیز بسته به نوع مباحث و محتوای تحقیق می تواند به آن اضافه شود ؛ مانند فهرست اعلام ، آیات و روایات ، و …  . 
2) پاورقیها :
در هر صفحه هر جا که مطالبی از موآخذ خاصی نقل و یا به نوعی به آ اشاره شده باشد ، با شماره کوچکی در بالای عبارت مورد نظر به منبع نقل قول در پاورقی صفحه اشاره می شود و اگر عبارت خاصی از منبعی مورد بحث باشد ، داخل متن و بین گیومه ودر خطوط کوتاهتر از خطوط اصلی متن قرار داده ، و به همان صورت در پاورقی منبع آن ذکر می شود . موآخذ و آدرس منبع در پاورقی بار اول بطور کامل وبا ذکر نام مولف و ناشر و مشخصات دیگر(مانند ذکر در فهرست منابع) ودر دفعات بعد فقط نام کتاب و جلد و صفحه و با ترتیب زیر ذکر می شود :
نام کتاب ، جلد ، صفحه ، مانند : بحارالانوار 285:53 و یا بحارالانوار : 285/53 .
3) مقدمه :
گرچه مقدمه در ابتدای تحقیق قرار می گیرد اما نوعا پس از اتمام آن نوشته می شود . مقدمه باید چشم اندازی کلی از مجموعه محتوای مقاله یا کتاب را به خواننده نشان دهد ، و می تواند او را با پیشینه   موضوع ، پرسشهای اصلی و انگیزه و رویکردهای نویسنده آشنا کند . همچنین مقدمه می تواند نقطه نظرها ، پیشبینی ها ، توقعات ، انتقاده ویا پیشنهادهای نویسنده را دربرداشته باشد . اختصاص یک بیستم حجم مقاله به مقدمه بسیار معمول است .
3) چکیده :
چکیده ، آمیزه هایی از طرح موضوع ، ضرورت موضوع کلیات مطالب و نتایج تحقیق است . نویسنده اثر علمی ،خلاصه وچکیده هایی از مجموعه مباحث را در پایان اثر خود حداکثر در دو یا سه صفحه تنظیم می کند به طوری که خواننده با مساله ، طرح ، نظریات ، سیر بحث و کلیات آن و همچنین نتیجه گیری و نظر صاحب اثر آشنا شود .
لازم به ذکر است ، مطالب و نکات بسیار دیگری پیرامون شیوه نگارش مقاله و رساله علمی وجود دارد که جهت رعایت اختصار از ذکر آنها صرف نظر شد .   

منابع:
      نشريه اسوه
                                                راهنماي پژ‍وهشي واصول عامي مقالات