استغفار و توبه حقیقی و کامل شخصی در حضور امام علی ـ علیه السلام ـ گفت: استغفرالله: «از درگاه خدا طلب آمرزش گناهان می کنم».
از آنجا که بسیار دیده شده افرادی، این جمله را به طور سطحی و بی آنکه واقعاً و حقیقی و از صمیم قلب به آن اعتقاد داشته باشند، بر زبان می آورند.
امام علی ـ علیه السلام ـ به او فرمود:
ثکلتک امّک، اتدری ما الاستغفار: «مادرت به عذایت بنشیند آیا می دانی معنی «استغفار» چیست؟!» استغفار، مقام بلند مرتبگان و افراد شریف و آنهایی که در سطح بالایی از معنویت قرار دارند می باشد (درجه العلیین)
سپس امام ـ علیه السلام ـ برای توضیح بیشتر، چنین فرمود:
استغفار، یک کلمه (استغفرالله) است ولی دارای شش معنی و مفهوم می باشد.
1. پشیمانی از گناهان گذشته.
2. تصمیم قاطع و ابدی بر اینکه دیگر به سوی گناه بازنگردد.
3. ادای حق الناس، به طوری که خدا را آنگونه ملاقات کنی که بدهکار کسی نباشی.
4. انجام حق الله (مانند نماز و روزه و حج و…)
5. توجه کنی به گوشتی که از خوردن مال حرام در بدنت روئیده است و آن را بر اثر اندوه و پشیمانی از گناهان سابق، آب کنی تا این که گوشت تازه جایگزین آن گردد.
اطاعت و پیروی از احکام الهی را هر چند که دشوار باشد، برخود هموار سازی. همانطور که گناه را بر وجود خود همواره می ساختی.
6. دشواری اطاعت را آنچنان به خودت بچشانی که شیرینی و لذت گناه را چشیدی فعند ذلک تقول: «استغفرالله: «پس از انجام این مراحل (مُجاز هستی که) بگویی استغفرالله: «خدایا از درگاهت، طلب آمرزش می کنم».
ناگفته نماند: که توبه مراحلی دارد و توبه شرعی به همان چهار خصلت اول، حاصل می شود ولی توبه کامل و حقیقی بستگی به پیمودن شش مرحله مذکور دارد.
منبع: نهج البلاغه، حکمت 417.