فاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ

«از آنها در گذر و صرف نظر كن »

مائده /13

نکاتی درباره‏ی دعای رجبیه
یکی از اعمالی که در ماه شریف رجب، پس از هر نماز واجب، معمولا انجام می‏گیرد،دعای «یامن ارجوه …» است. درباره‏ی این دعا، چند مطلب قابل دقت است که در این مقاله به آن‏ها خواهیم‏پرداخت
در ابتدا، اصل دعا را نقل می‏کنیم. ماخذ اصلی دعای «یامن ارجوه‏» کتاب‏اقبال سیدبن طاووس است. در آن‏جا آورده است:
و من الدعوات کل یوم من رجب، ماذکره‏الطرازی ایضا، فقال: دعاء علمه‏ابوعبدالله(علیه السّلام) محمدا السجاد -و هو «محمدبن ذکوان‏» یعرف بالسجاد.قالوا: سجدو بکی فی سجوده حتی عمی.- روی ابوالحسن علی بن محمدالبرسی،(رحمهماالله )، قال: اخبرناالحسین بن احمدبن‏شیبان،
قال: حدثنا حمزه‏بن القاسم العلوی‏العباسی، قال: حدثنا محمدبن عبدالله بن عمران‏البرقی، عن محمدبن علی‏الهمدانی،
قال: اخبرنی محمد بن سنان، عن محمدالسجاد فی حدیث طویل،
قال: قلت لابی عبدالله(علیه السّلام): جعلت فداک! هذا رجب. علمنی فیه دعاءا ینفعنی الله به.
قال: فقال لی ابوعبدالله(علیه السّلام): اکتب «بسم‏الله‏الرحمان‏الرحیم‏»! وقل فی کل یوم‏من رجب صباحاو مساءو فی اعقاب صلواتک فی یومک ولیلتک: «یامن ارجوه…».
قال: ثم‏مر ابوعبدالله(علیه السّلام) یده‏الیسری، فقبض علی لحیته و دعا بهذا الدعاء و هویلوذ بسبابته الیمنی، ثم قال بعد ذلک: «یا ذالجلال والاکرام…».
و فی حدیث آخر: ثم وضع یده علی لحیته و لم یرفعها الا و قد امتلاظهر کفه دموعا. این روایت را، علامه‏ی مجلسی و محدث قمی، به گونه زیر ترجمه کرده‏اند: 
- علامه مجلسی:
به سند معتبر، منقول است که محمدبن ذکوان به خدمت‏حضرت صادق(علیه السّلام) عرض کرد که:
فدای تو شوم! این، ماه رجب است. مرا دعایی تعلیم نما که حق تعالی، مرا، به آن‏نفع ببخشد. حضرت فرمودند که: «در هر روز ماه رجب، در صبح و شام و بعد ازنمازها در شب[بخوان]: «یا من ارجوه لکل خیر…». پس، حضرت محاسن مبارک خودرا به دست چپ گرفتند و انگشت‏سبابه‏ی دست راست‏خود را به جانب چپ و راست‏حرکت‏می‏دادند و با انکسار تمام، این دعا را حضرت می‏خواندند: «یا ذالجلال …» ودست از ریش مبارک خود بر نداشت تا از آب دیده‏ی مبارک‏اش، تر شد. (2) 
- محدث‏قمی:
سیدبن طاووس، روایت کرده است از محمدبن ذکوان -که معروف به سجاد است ،برای آن که آن‏قدر سجده کرده و گریست در سجود، که نابینا شد- که گفت: عرض کردم‏به حضرت صادق(علیه السّلام): فدای تو شوم! این، ماه رجب است. تعلیم نما مرا دعایی در آن،تا حق‏تعالی، مرا، به آن، نفع بخشد. حضرت فرمود: بنویس‏«بسم‏الله‏الرحمان‏الرحیم‏»! و بگو در هر روز از رجب، در صبح و شام و در عقب‏نمازهای روز و شب: «یامن ارجوه‏لکل خیر…».
راوی گفت: پس گرفت‏حضرت، محاسن شریف خود را در پنجه‏ی چپ خود و خواند این دعارا به حال التجاو تضرع به حرکت دادن انگشت‏سبابه‏ی دست راست. پس گفت‏بعد از آن:
یا ذالجلال والاکرام… .

محمد بن ذکوان کیست؟

راوی این دعا، «محمدبن ذکوان‏» ملقب به «سجاد» است.
وضع او، از نظر رجالی، مشخص نیست. مرحوم مامقانی می‏نویسد:
ولیس له فی کلمات اصحابناالرجالیین اثر اصلا. ولم اقف فیه الا علی‏روایه‏السید رضی‏الدین بن طاووس(رضوان الله علیهم) ، فی‏الاقبال، دعاء شهر رجب.
به نظر ما، احتمال تصحیف، در نام این راوی، وجود دارد. توضیح این‏که، ممکن است‏راوی این حدیث‏یا «محمدبن زیاد» باشد -زیرا، اردبیلی در جامع‏الرواه، از«محمدبن زیاد» با لقب «سجاد» نام برده و گفته: «محمدبن سنان از وی روایت‏نقل می‏کند.» و در این‏جا هم، روایت‏گر، محمدبن سنان است- و یا «محمدبن زیدشحام است; زیرا، وی، دعای «یامن ارجوه‏» را به گونه‏ی دیگری نقل کرده است.
البته، احتمال این که «محمدبن ذکوان‏»، تصحیف «محمدبن زیاد السجاد» باشد،بیش‏تر است.

نکاتی درباره‏ی قرائت این دعا

1 - «بسم‏الله‏الرحمان الرحیم‏» جزو دعا نیست،بلکه ذکر آن، به جهت استحباب شروع هرکار ارزش‏مندی با بسمله است. 
- این دعا، در هر موقع از روز و شب و بعد از هر نماز - چه واجب و چه مستحب‏می‏توان خواند. از این سفارش، اهمیت دعای مذکور، معلوم می‏شود. 
- لفظ «جمیع‏» در قبل از «شر» در عبارت و شر الاخره‏» -هرچند به عنوان‏نسخه‏ی بدل- وجود دارد. 
- درباره‏ی زمان به دست گرفتن محاسن ، دو احتمال وجود دارد:
احتمال نخست این است که از ابتدای دعا، باید محاسن را به دست چپ گرفت، یعنی،منظور از «الدعاء» در «…و دعابهذا الدعاء»، همان «یا من‏ارجوه…» تاپایان دعا باشد و نه دعای «یاذالجلال و الاکرام …».
احتمال دوم، این است که مقصود از «الدعاء» را در «دعا بهذاالدعاء»، قسمت‏«یاذالجلال والاکرام… می‏باشد و «ذلک‏» را در «ثم قال بعد ذلک‏» به در دست‏گرفتن محاسن‏» برگردانیم.
علامه‏ی مجلسی، رضوان‏الله‏علیه، همان طوری که ترجمه‏اش نشان می‏دهد، احتمال دوم راقبول دارد. و ظاهرا همین احتمال دوم درست‏تر باشد.
انتهای دعا; یعنی،«حرم شیبتی علی‏النار» نیز موید درستی احتمال دوم است. 
- از مجموع روایت استفاده می‏شود که، «محاسن را به دست گرفتن‏» و «انگشت‏سبابه‏ی دست راست را حرکت دادن حالتی بوده است که در آن هنگام، به حضرت امام‏صادق(علیه السّلام) دست داده است و نه این که جزئی از دعای «یامن‏ارجوه‏» باش
البته، اگر کسی، با دقت و تامل، در محتوای این دعا بنگرد، چه بسا، از او نیزاین حالت، سر زند.
در این‏جا، مناسب است‏یادآور شویم که این، یکی از حالت‏های دعا کننده است. اگربه کتاب «الدعاء»ی کافی مراجعه کنیم، حالت‏های دیگری را نیز برای شخص دعاکننده خواهیم یافت. برای نمونه، به این روایت توجه فرمایید
عده من اصحابنا، عن احمدبن محمدبن خالد، عن ابیه، عن فضاله عن‏العلاء، عن‏محمدبن مسلم، قال: سمعت اباعبدالله(علیه السّلام) یقول:
مر بی رجل و انا ادعو فی صلاتی بیساری فقال: یا عبدالله! بیمینک. فقلت:
یاعبدالله! ان‏لله، تبارک و تعالی، حقاعلی هذه کحقه علی هذه‏». و قال:
«الرغبه، تبسط یدیک و تظهر باطنهما و الرهبه، تبسط یدیک و تظهر ظهرهما. والتضرع، تحرک السبابه الیمنی یمینا و شمالا. والتبتل، تحرک السبابه‏الیسری‏ترفعها فی‏السماء رسلا و تضعها. و الابتهال، تبسط یدیک و ذراعیک الی‏السماء. والابتهال، حین تری اسباب البکاء.
امام صادق (علیه السّلام) فرمود:
«مردی به من گذر کرد و من در نمازم دست چپ را برای دعا بلند کرده بودم.
پس گفت: یا عبدالله! با دست راست‏ات دعا کن، من گفتم: ای بنده‏ی خدا! راستی که‏خداوند تبارک و تعالی، براین هم حقی دارد، مانند حق او بدان. » و فرمود: «دررغبت، هر دو دست را بگشایی و باطن آن‏ها را بنمایی. و در رهبت ، هر دو دست رابگشایی و پشت آن‏ها را عیان داری. و در تضرع، انگشت‏سبابه‏ی راست را به راست وچپ بجنبانی. و در تبتل، انگشت‏سبابه‏ی چپ را بجنبانی و به آرامی آن را به بالا وپایین ببری و بیاوری. و ابتهال، این است که هر دو دست و هر دو ذراع را به سوی‏آسمان فرازداری. ابتهال، وقتی است که موجبات گریه فراهم شده است. (3)

لیله‏الرغائب

در انتهای این مقاله، شایسته است‏بحث مختصری هم درباره‏ی‏«لیله‏الرغائب‏» -به‏دلیل اهمیت آن- داشته باشیم.
در زمان «لیله‏الرغائب‏» اختلاف وجود دارد. برخی، معتقدند که لیله‏الرغائب، شب‏جمعه‏ای از ماه مبارک رجب است که پنج‏شنبه‏ی آن هم، از ماه مبارک رجب باشد.
و بعضی دیگر، می‏گویند که شب نخستین جمعه‏ی ماه مبارک رجب، لیله‏الرغائب‏است، چه‏پنج‏شنبه‏ی آن، از ماه مبارک رجب باشد و چه نباشد.
برای روشن شدن مطلب، ابتدا، عبارت سید را از اقبال‏اش (4) نقل می‏کنیم:
فصل 10: فی مانذکره من عمل اول جمعه من شهر رجب. اعلم! ان مقتضی‏الاحتیاطللعباده و طلب الظفر بالسعاده، اقتضی ان نذکر، عمل هذه‏اللیله الجمعه فی اول‏لیله من هذاالشهرالشریف، لجواز ان یکون اول لیله منه، الجمعه.
فیکون قد اذکرناک فی اول الشهربها الی حین حضور اول لیله جمعه منه لتعمل‏بها.
وجدنا ذلک فی کتب العبادات مرویا عن‏النبی(صلّی الله علیه و آله و سلّم) و نقلته انا من بعض کتب‏اصحابنا،رحمهم‏الله، فقال فی جمله الحدیث عن‏النبی(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فی «ذکر فضل شهر رجب‏»،ماهذا لفظه:
« ولکن لا تغفلوا عن اول لیله جمعه منه! فانها لیله تسمیها الملائکه‏«لیله‏الرغائب‏». و ذلک انه اذامضی ثلث اللیل، لم یبق ملک فی‏السماوات والارض،الا یجتمعون فی‏الکعبه و حوالیها و یطلع‏الله علیهم اطلاعه فیقول لهم: «یاملائکتی! سلونی ماشئتم!». فیقولون: «ربنا! حاجتنا الیک ان تغفر لصوام‏رجب.». فیقول الله‏تعالی:«قد فعلت ذلک.».
ثم قال رسول‏الله(صلّی الله علیه و آله و سلّم): «مامن احد صام یوم‏الخمیس اول خمیس من رجب، ثم یصلی‏بین العشاء و العتمه…» الحدیث.
همان طور که مشاهده می‏کنید، تامل در عبارت سید، می‏رساند که «لیله‏الرغائب‏»یک مطلب است و روزه و نماز آن دوازده رکعت‏بین نماز مغرب و عشا، مطلبی دیگر.
توضیح این‏که، شب نخستین جمعه از ماه مبارک رجب، لیله‏الرغائب است چه پنج‏شنبه‏ی‏آن جزء ماه مبارک رجب باشد و چه نباشد و آن روزه و نماز، مربوط به نخستین‏پنج‏شنبه‏ی ماه مبارک رجب است.
به عبارت دیگر، رابطه‏ی منطقی بین این دو مطلب، عام و خاص من وجه است. درنتیجه، مثلا اگر جمعه‏ای، ابتدای ماه مبارک رجب بود، شب آن، «لیله‏الرغائب‏»است، اما زمان انجام دادن آن نماز و روزه نیست و پنج‏شنبه‏ای را که می‏آید، بایدروزه داشت‏و آن نماز را خواند.
حال، اگر کسی بپرسد: «درآن شب، چه اعمالی را باید انجام داد؟» خواهیم گفت‏که احیای آن شب، همراه با دعا و قرائت قرآن و … پسندیده است.
البته، این احتمال را هم می‏توان داد که اگر پنج‏شنبه، جزء ماه مبارک رجب نبود،ولی روز بعد از آن -که جمعه باشد- ابتدای ماه مبارک رجب باشد، روزه‏ی پنج‏شنبه،ساقط می‏شود، ولی آن دوازده رکعت نماز پابرجا است و باید بین دو نماز مغرب وعشا خوانده شود و آن شب هم، «لیله‏الرغائب‏» است.
عارف کامل، جناب آقای حاج میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، در کتاب مراقبات‏اش‏فرموده است:
والجمود علی‏الظاهر، انما یقتضی ان یقال: ان العمل بذلک فی ما اذا لم یکن‏اول‏الشهر جمعه. و اما اذا کان الاول جمعه، یکون العمل للجمعه‏الثانیه ولولم‏ینطبق بلیله‏الرغائب. و لیس فی‏الروایه تصریح باشتراط ذلک بلیله‏الرغائب.
و لکن الذی یقوی فی‏النفس، ان یکون‏العمل للجمعه الاولی و لکن بالغاءالصوم اذااتفقت الجمعه فی اول‏الشهر او بالغاء قید رجب من صوم خمیس فی هذه‏الصوره. (5)
همان‏طور که مشاهده می‏کنید، این بزرگوار، احتمال دیگری را تقویت کرده‏اند و نظرمبارک شان این است که اگر جمعه، نخستین روز ماه مبارک رجب باشد، بدون روزه‏گرفتن پنج‏شنبه، آن دوازده رکعت نماز، خوانده می‏شود و آن شب هم «لیله‏الرغائب‏»است.

پی‏نوشت‏ها:

1- الاقبال، ج‏3، ص‏211.
2- زادالمعاد، تصحیح میرزا علی آقا شیرازی، صص 8-9.
3- اصول کافی، کتاب الدعاء، باب الرغبه والرهبه…، ح‏4.
4- الاقبال، ج‏3، ص 185-186 .
5- المراقبات، ص‏46.

اعمال ماه مبارک رجب

اعمالی است كه انجام دادن آنها متعلق به همه ماه است و اختصاصى به روز معینی ندارد و آن چند مورد است

از امام صادق (علیه السلام) روایت شده كه در ماه رجب این خوانده شود:

«

اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ صَبْرَ الشَّاكِرِینَ لَكَ وَ عَمَلَ الْخَائِفِینَ مِنْكَ وَ یَقِینَ الْعَابِدِینَ لَكَ اللَّهُمَّ أَنْتَ الْعَلِىُّ الْعَظِیمُ وَ أَنَا عَبْدُكَ الْبَائِسُ الْفَقِیرُ أَنْتَ الْغَنِىُّ الْحَمِیدُ وَ أَنَا الْعَبْدُ الذَّلِیلُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ امْنُنْ بِغِنَاكَ عَلَى فَقْرِى وَ بِحِلْمِكَ عَلَى جَهْلِى وَ بِقُوَّتِكَ عَلَى ضَعْفِى یَا قَوِىُّ یَا عَزِیزُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ وَ اكْفِنِى مَا أَهَمَّنِى مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ

/span>

strong>

حضرت رسول اکرم(صلى الله علیه و آله) فرموده‌اند: هر كس ماه رجب را درك كند و اول و وسط و آخر آن ماه را غسل نماید، از گناهان خود پاک می‌شود مانند روزى كه از مادر متولد شده است

.

ir="ltr" align="right"> 

در ركعت اول حمد و ألم نشرح یك مرتبه و توحید سه مرتبه و در ركعت دوم حمد و ألم نشرح و توحید و معوذتین خوانده شود و پس از سلام، سى مرتبه لا إِلَهَ إِلا اللهُ بگوید و سى مرتبه صلوات بفرستد تا حق تعالى گناهان او را بیامرزد مانند روزى كه از مادر متولد شده است

.

"EN">:

غسل

"EN">.

«

: