رسول اللّه صلى الله علیه و آله :

إنَّ لُقمانَ قالَ لاِبنِهِ : یا بُنَیَّ ، عَلَیکَ بِمَجالِسِ العُلَماءِ ، وَاستَمِع کَلامَ الحُکَماءِ ؛ فَإِنَّ اللّه َ یُحیِی القَلبَ المَیِّتَ بِنورِ الحِکمَةِ کَما یُحیِی الأَرضَ المَیتَةَ بِوابِلِ المَطَرِ .

لقمان به پسرش گفت: «اى پسرم! در مجالس دانشمندان حضور داشته باش، و سخنان حکیمان را بشنو؛ زیرا خداوند دلِ مرده را با نور حکمت ، زنده مى کند ؛ چنان که زمینِ مرده را با آب باران حیات مى بخشد» .

المعجم الکبیر : ج 8 ص 199 ح 7810 ، کنز العمّال : ج 10 ص 170 ح 28881 .

با مطالعه قرآن کریم، شاهد وعده‌هایی از جانب خداوند هستیم که بر اساس نگرش دینی و توحیدی همه‌ی این وعده‌ها حق بوده و خداوند خلف وعده نمی‌کند.

یکی از این وعده ها، وعده‌ی استجابت دعا است؛ خداوند در قرآن می‌فرماید: «وَ قَالَ رَبُّکمُ ادْعُونى أَستَجِب ..» 

با نگاه ابتدایی و کلی به این آیه این استنباط پیش می‌آید که خداوند وعده داده که هر دعایی را با هر شرایطی مستجاب می‌کند. این در حالی است که برای فهم آیات قرآن کریم به ما سفارش شده که فهم آیه را به تنهایی و به طور کلی مدنظر نداشته و آن را در کنار آیات دیگر و همچنین روایات بفهمیم.

یادمان نرود که حفظ آبرو، اسرار و شخصیت آنان جزء حق الناس است. انسان مومن به قدری با ارزش است که نمی‌توان روی آن قیمت گذاشت و آسیب به او آسیب به ایمان او است. بر همین اساس تمام کار‌هایی که به نوعی آبروی انسان را می‌برد و او را خراب و بی اعتبار می‌کند حرام و از گناهان کبیره و از مصادیق حق الناس شمرده شده و به دست آوردن رضایت طرف مقابل واجب است گرچه جبران بعضی موارد، امکان ندارد.

با بررسی بیشتر در آیات قرآن کریم به این آیه نیز رسیده ایم؛ «وَ یَسْتَجیبُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ یَزیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ الْکافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدید: خدا اجابت می‌کند دعای کسانی را که اهل ایمان و عمل صالح هستند.» 

پس تا این جا ۲ شرط اساسی برای استجابت از خود قرآن کریم کشف کردیم؛ ایمان و انجام عمل صالح.

آیه‌ای دیگر از قرآن کریم، شرایط دیگری را برای استجابت برای ما روشنگری می‌کنند؛ أَمَّن یجُِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاه ُ. وَ یَکْشِفُ السُّوءَ: [آیا آن شریکان انتخابى شما بهترند]یا آنکه وقتى درمانده‌ اى او را بخواند اجابت مى‌ کند و آسیب و گرفتاریش را دفع مى‌ نماید؟  

قید «اضطرار» براى این است که در حال اضطرار، دعاى دعاکننده از حقیقت برخوردار است و دیگر گزاف و بیهوده نیست؛ زیرا تا آدمی درمانده و مضطر نشود، دعایش آن واقعیت و حقیقتی که در حال اضطرار دارد را ندارد و این خیلى روشن است.

قید دیگرى که براى دعا آورده این است که فرموده: «إِذَا دَعَاهُ؛ وقتى او (خدا) را بخواند»، و در جایی دیگر فرموده: «دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ» و این براى آن است که بفهماند خداوند متعال وقتى دعا را مستجاب مى‌ کند که دعا کننده به راستى او را بخواند؛ نه اینکه در دعا رو به خدا کند و دل به اسباب ظاهرى داشته باشد و این وقتى صورت مى‌ گیرد که امید دعا کننده از همه اسباب ظاهرى قطع شده باشد؛ یعنى بداند که دیگر هیچ کس و هیچ چیز نمى ‌تواند گره از کارش بگشاید. آن وقت است که حقیقتا متوجه خدا مى‌ شود و در کمال صداقت تنها او را مى ‌خواند.  

آن وقت است که در دل و با زبان می‌گوید: «مَا بِنَا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ؛ هر نعمتی که داریم از خداست».  

حق الناس، شرط مهم در استجابت دعا

همان طور که گفته شد در قرآن و روایات شرایطی برای استجابت دعا وجود دارد که موارد قرآنی را مختصراً عرض کردیم. عامل مهم دیگری که در استجابت دعا نقش بسیار بسیار مهمی را در لسان روایات بیان شده پرداخت حق‌الناس است؛ چرا که می‌توان گفت: خیلی از مشکلاتی که برای ما پیش می‌آید و برای رفع مشکل آن دعا می‌کنیم به خاطر این است در کار دیگران گره ایجاد کرده‌ایم، چرا که خدا می‌گوید انسان تو که پشت دیوار را نمی‌بینی بنده دیگرم دست بلند کرده و می‌گوید خدایا این را گرفتار کن؛ لذا اولین شرط استجابت دعا رفع حق الناس است.

قید «اضطرار» براى این است که در حال اضطرار، دعاى دعاکننده از حقیقت برخوردار است و دیگر گزاف و بیهوده نیست؛ زیرا تا آدمی درمانده و مضطر نشود، دعایش آن واقعیت و حقیقتی که در حال اضطرار دارد را ندارد و این خیلى روشن است.

حق الناس را موضوع جدی در زندگی بدانیم و به آن بی توجه نباشم. دامنه حق الناس بسیار وسیع است از مسائل مال و اقتصادی و لقمه‌های حرام و حق خوری‌های مادی می‌تواند باشد تا آبروی آدم ها؛ و چنین است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در سخنی پیرامون حق الناس می‌فرمایند: «کلّ المسلم علی المسلم حرامٌ دمُهُ و ماله و عِرضُهُ»  بر هر مسلمانی خون، مال و آبروی مسلمان دیگر حرام است.

یادمان نرود که حفظ آبرو، اسرار و شخصیت آنان جزء حق الناس است. انسان مومن به قدری با ارزش است که نمی‌توان روی آن قیمت گذاشت و آسیب به او آسیب به ایمان او است. بر همین اساس تمام کار‌هایی که به نوعی آبروی انسان را می‌برد و او را خراب و بی اعتبار می‌کند حرام و از گناهان کبیره و از مصادیق حق الناس شمرده شده و به دست آوردن رضایت طرف مقابل واجب است گرچه جبران بعضی موارد، امکان ندارد.

پی نوشت:

۱- غافر / ۶۰،

۲- شوری / ۲۶،

۳- نمل / ۶۲،

۴- بقره / ۱۶۸،

۵- ر. ک: المیزان/ ج. ۱۵/ ص. ۳۸۱،

۶- قرب‌ الإسناد / ص. ۱۷۵،

۷- کشف الریبه / ص. ۶

 امام جعفر صادق(ع) فرمودند: «قال الله عزّوجلّ» یعنی حدیث، حدیث قدسی است و پروردگار عالم فرموده، «الخلق عیالی و احبهم الی الطفهم بهم و أسعاهم فی حوائجهم»، حضرت حقّ فرمودند: مردم، عیال و خانواده من هستند (حتّی نفرمودند: مؤمن، بلکه فرمودند: الخلق، یعنی هر کس می‌خواهد باشد)، محبوب‌ترین آن‌ها نزد من کسانی هستند که با مردم، مهربان‌تر باشند و در راه برآورده شدن نیازهای آن‌ها، کوشاتر باشد.

شاید یک معنی دیگر هم داشته باشد و آن اینکه اتّفاقاً نگوید: «لا یکلف الله نفسا الا وسعها»، یعنی من این‌در وسعم می‌رسد و دیگر نیازی به تلاش بیشتر نیست. بلکه بداند که معنای «لا یکلف الله نفسا الا وسعها» یعنی آن‌قدر جلو بروی و بروی و بروی، تا جایی که دیگر نمی‌توانی. در عبادت، در ترک گناه، در خدمت به خلق و … جلو برو.

دلیل هم این است: اوّلاً بدانیم آن کسی که قربة الی الله - که بیان کردیم یکی از خوف‌های ممدوح همین ترس دور شدن از قرب الی الله است - برای مردم کار کند، خدا او را می‌‌بیند «و الله بصیر بالعباد»، و معلوم است خدا جبّار و جبران‌کننده است، وقتی می‌‌بیند که او، به یاد بندگانش و عیال الله است، بیشتر به او مرحمت می‌کند. این یک نکته‌‌ بسیار مهم است.

منبع:

« درس اخلاق آیت‌الله روح‌الله قرهی-،اصول کافی جلد 2،»

مقایسه اذان نماز با ناقوس کلیسا :

1. اذان، شعاری است که با نام خدا ، «الله» شروع می ‌شود و با «الله» پایان می ‌یابد
2. انجام آن برای هر فردي ممکن است
3. در همه ‌جا قابل اجراست
4. هیچ ابزار و وسایلی نمی ‌خواهد
5. بیان عقاید و افکار است
6. همراه با کلمات موزون، پرمحتوا، منطقی و برای همه قابل فهم است
این اذان را با ناقوس مقایسه کنید که صدای آن مثل ساعت ‌های بزرگ در میادین شهر است؛ نه آهنگی دارد و نه محتوایی. برخواسته از جماد و حرکت آهن پاره؛ بدون نیت و محتوا.

منبع:

شیوه های دعوت به نماز؛ استاد قرائتی؛ ص 113

1⃣ خداوند برای دعوت به نماز می ‌فرماید:
اگر شما یاد ما باشید، ما هم به یاد شما هستیم: «فَاذْكُرُوني‏ أَذْكُرْكُم‏» بقره: 152
اگر اهل نماز باشید، من با شما هستم: «قالَ اللَّهُ إِنِّي مَعَكُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلاة» مائده: 12

2⃣ هر فردی از شما کاری انجام دهد ـ مثلاً نماز بخواند ـ ، من آن را ضایع نمی ‌کنم: «أَنِّي لا أُضيعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْكُم‏» آل عمران: 195
اگر از من چیزی بخواهید، من پاسخ می ‌دهم: «ادْعُوني‏ أَسْتَجِبْ لَكُم‏» غافر: 60

3⃣ با توجه به این مطالب، نمازگزار احساس می کند دقایقی که در نماز است و یا به مسجد می ‌رود، از دست دادن زمان نیست، بلکه به دست آوردن آن است.

منبع:

شیوه های دعوت به نماز؛ استاد قرائتی؛ ص 152