برای لذت بردن از عبادت باید ابتدا جنبۀ معرفتی تقویت شود، یعنی نسبت به اعمالی که انجام میدهید علم و آگاهی پیدا کنید. در مرحله بعد اقدام به انجام آن به نحو نیکو برآید. هر عملی که همراه بامعرفت باشد، حتماً بانشاط هم خواهد بود.
البته لذت بردن از عبادات نیاز به مراقبت، توجه به خدا و انجام امور مقدماتی، از قبیل استراحت کافی یا تغذیه درست دارد. سعی کنید قبل از عبادت لحظاتی را به تفکر و تأمل در جهان هستی و رابطه انسان باخدا و فلسفه عبادتی که میخواهید انجام دهید، بپردازید. این تفکر برای شما نشاط در عبادت میآورد. در دعاها و زیارتنامهها نیز از خدا بخواهید که این توفیق را به شما عطا کند. همانگونه که در دعای «عالیةالمضامین» میخوانید: «و تُحَبِّب الَیَّ عبادَتَکَ و المواظَبَةَ علیها و تُنَشِّطَنِی لَها و تُبَغِّضَ اِلَیَّ مَعاصِیَک و مَحارمک …; پروردگارا عبادت و طاعتت را محبوبم گردان! به آن، با توجه و با شوق و نشاطم گردان! از هر چه معصیت و حرام توست، مبغوض و متنفرم ساز!». (1)
عواملی که میتواند نماز را برای انسان لذتبخش کند:
أ) قبل از نماز خود را مستعد و مهیاسازید؛ یعنی، قدری به خود تلقین کنید: درصدد نیایش و نماز هستم. سعی کنید افکار متفرق را از ذهن دور کنید.
ب) حتیالامکان در بهترین وقت نماز بخوانید؛ مثلاً، با کسالت - خستگی و خوابآلودگی - وارد نماز نشوید. «لا تقربها الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُکارى». (2)
ج) در محیط پرسروصدا و آشوب به نماز نایستید، بلکه محیط آرام و با فراغتی را انتخاب کنید.
د) در حین نماز مصمّم بر مراقبت باشید؛ اگر افکار دیگری به ذهنتان هجوم آورد، به آن توجه نکنید تا از دام آن برهانید.
ه) طلب صفای دل از خدا. در این زمینه بسیار بهجا است که با امام سجاد علیهالسلام همنوا گشته و مناجات شاکین را بخوانید (مفاتیحالجنان، مناجات خمسه عشر).
مطالعه کتاب «حکمت عبادت و اسرار عبادت» نوشته آیتالله جوادی آملی، میتواند کمکتان کند.
پینوشت:
شیخ عباس قمی، مفاتیحالجنان، ص 583، دارالاسوه، قم.
آیا دلیل علمی هم دارد یا فقط در روایات است؟
پاسخ اجمالی
همه احکام و دستورات الهی فلسفه و حکمت های گوناگونی دارند، هیچ یک از تکالیف شرعی بی حکمت وضع نشده اند، گرچه ما نمی توانیم به همه این حکمت ها آگاهی پیدا کنیم ولی با توجه به اینکه خدای حکیم و عادل هیچ قانونی را بی حکمت وضع نکرده، در بعضی از روایات آمده است که نوشیدن آب در شب و به صورت ایستاده موجب بیماری زرد آب خواهد بود، اما نوشیدن آب در روز به صورت ایستاده موجب بیشتر شدن نیروی بدن و گوارا شدن غذا می شود.
پاسخ تفصیلی
هیچ یک از دستورات الهی و تکالیف شرعی بدون حکمت و مصلحت وضع نشده اند، گرچه ما نمی توانیم به همه این حکمت ها آگاهی پیدا کنیم زیرا تنها به اندازه اطلاعات و به میزان معلومات بشری خود در هر عصر و زمان می توانیم فلسفه و اسرار احکام الاهی را دریابیم، نه همه آنها را و اصولاً با عمق و وسعت آن دستورات و محدودیت علم ما، نباید غیر از این انتظار داشته باشیم.
ولی با توجه به اینکه خدای حکیم و عادل هیچ قانونی را بی حکمت وضع نکرده است ما یقین داریم که هیچ تکلیفی خالی از حکمت و مصلحت خاص خود نیست و خداوند متعال هرگز فرمانی را به ضرر بنده اش صادر نمی کند بلکه هر دستوری که به ما می دهد، صلاح و خیر ما در آن است.
بر همین اساس روحیه بندگی اقتضا می کند تا فرمانبرداری بی چون و چرای پروردگار خود باشیم و همه دستورات او را اطاعت کنیم .
با این حال در احادیث به حکمت نوشیدن آب به طور ایستاده در روز و به طور نشسته در شب، اشاره شده است که به برخی اشاره می شود:
الف) حضرت امام صادق (ع): «آب نوشیدن به حالت ایستاده در شب، زرد آب را در بدن ایجاد می کند.»
ب) حضرت امام صادق (ع): «نوشیدن آب در روز به حالت ایستاده موجب فزونی عرق و بیشتر شدن نیروی بدن می گردد.»
ج) حضرت امام صادق (ع): «ایستاده آشامیدن آب در روز، غذا را گوارا می سازد و ایستاده آشامیدن آب در شب، زرد آب می آورد.»
منبع:
[1] . نک: مکارم شیرازی ، ناصر و سبحانی ، جعفر ، پاسخ به پرسش های مذهبی.
[2] . نک: پاسخ شماره 764 (سایت: 881).
[3] . شیخ صدوق ، من لا یحضره الفقیه، ج 3 ، ص 353، دارالکتب الاسلامیه .
[4] . همان مدرک شماره 3.
[5] . کلینی، محمدبن یعقوب ، الکافی ، ج6، ص383، دار صعب ، بیروت.
یکی از علماء از کربلا و نجف برمی گشت ولی در راه برگشت در اطراف کرمانشاه و همدان گرفتار دزدان شده و هر چه او و رفقایش داشتند، همه را سارقین غارت نمودند.
آن عالم می گوید: «من کتابی داشتم که سالها با زحمت و مشقّت زیادی آن را نوشته بودم و چون خیلی مورد علاقه ام بود در سفر و حضر با من همراه بود، اتفاقاً کتاب یاد شده نیز به سرقت رفت، به ناچار به یکی از سارقین گفتم من کتابی در میان اموالم داشتم که شما آن را به غارت برده اید و اگر ممکن است آن را به من برگردانید زیرا بدرد شما نمی خورد».
آن شخص گفت: «ما بدون اجازه رئیس نمی توانیم کتاب شما را پس بدهیم و اصلاً حق نداریم دست به اموال بزنیم».
گفتم: «رئیس شما کجا است».
گفت: «پشت این کوه جایگاه او است».
لذا من به همراهی آن دزد به نزد رئیسشان رفتیم، وقتی وارد شدیم دیدم که رئیس دزدها نماز می خواند. موقعی که از نماز فارغ شد آن دزد به رئیس خود گفت:
«این عالم یک کتابی بین اموال دارد و آن را می خواهد و ما بدون اجازه ی شما نخواستیم بدهیم».
من به رئیس دزدها گفتم: «اگر شما رئیس راهزنان هستید، پس این نماز خواندن چرا؟ نماز کجا؟ دزدی کجا؟».
گفت: «درست است که من رئیس راهزنان هستم ولی چیزی که هست، انسان نباید رابطه ی خود را با خدا به کلّی قطع کند و از خدا تماماً روی گردان شود، بلکه باید یک راه آشتی را باقی گذارد. حالا که شما عالمید به احترام شما اموال را برمی گردانیم».
و دستور داد همین کار را کردند و ما هم خوشحال با اموالمان به راهمان ادامه دادیم.
پس از مدّتی که به کربلا و نجف برگشتم، روزی در حرم امام حسین - علیه السّلام - همان مرد را دیدم که با حال خضوع و خشوع گریه و دعا می کرد. وقتی که مرا دید شناخت و گفت:
«مرا می شناسی؟»
گفتم: «آری!»
گفت: «چون نماز را ترک نکردم و رابطه ام با خدا ادامه داشت، خدا هم توفیق توبه داده و از دزدی دست برداشتم و هر چه از اموال مردم نزد من بود، به صاحبانشان برگرداندم و هر که را نمی شناختم از طرف آنها صدقه دادم و اکنون توفیق توبه و زیارت پیدا کردهام »
منبع:
کتاب پاداشها و کیفرها.
به نقل از مشروح هدف از این سه سلام: «ایها النبی، علینا و علی عبادالله الصالحین، علیکم» چیست؟ منظور از سلام اول ظاهراً مشخص است که رسول اکرم (ص) است، اما مفهوم سلام دوم (علینا و علی عباد الله الصالحین) و سلام سوم (علیکم) چیست؟
سلام در زبان و ادبیات عرب به معنای درود بوده، و از این باب هم در زمان ملاقات و هم در زمان خداحافظی کاربرد دارد. این سه سلام در احادیث ذکر شده اند، اما کسی هرسه اینها را با هم واجب ندانسته است. برای فهم معنای این سلامها لازم است به ترجمه آنها دقت کنیم:
ترجمه:
«درود و سلام بر توای پیغمبر، و رحمت و برکات خدا بر تو باد».
«درود و سلام از خداوند عالم بر ما نماز گزاران و تمام بندگان خوب او».
«درود و سلام و رحمت و برکات خداوند بر شما مؤمنین باد».
با توجه به این ترجمه مشخص میشود که ضمائر موجود به چه کسانی برگشت میکند.
در باب معنای سلام نیز امام صادق (ع) فرمودهاند: معنای سلام در انتهای نماز، امان است؛ یعنی کسی که امر خداوند و سنت پیغمبر(ص) را با اخلاص و خشوع انجام میدهد، برای او از بلای دنیا امان و از عذاب آخرت نجات است؛ و سلام اسمی از اسمای الهی است.
مردی از امیرمؤمنان (ع) پرسید: معنای «السلام علیکم…» چیست؟ امام فرمود: «پیشوای مترجمان فرمایش خداست و در وقتی که «السلام علیکم…» خطاب به همگان میگوید، به معنای آن است که همگی از عذاب خدا در روز قیامت مصون هستید».
همین «معنای سلام» و «جایگاه» آن سبب شده است که در پایان نماز نیز سلام بگوییم.
چون کسی که فریضه نماز را انجام داده، به نوعی خود را از عذاب سلامت بخشیده است. امام صادق (ع) میفرمایند: معنى سلام در آخر هر نماز امان است، یعنى کسى که امر پروردگار متعال را به جا آورد و به سنت پیغمبر خدا به حال خضوع و خشوع عمل کند پس او از بلاء دنیا و از عذاب آخرت در امن مى شود.